Cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp đã đưa ông lên tầm cao của các danh tướng thế giới. Đức độ và tài năng của ông đã đem lại cho ông niềm tin yêu trọn vẹn của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, lòng mến mộ của bạn bè thế giới và cả sự khâm phục của những người hôm qua còn là đối thủ của ông.
Tài năng cầm quân và đạo đức cách mạng “dĩ công vi thượng”, trong sáng thuỷ chung của ông qua thời gian càng thêm chói sáng, chiếm trọn niềm tin của Đảng, của quân đội, của nhân dân và bạn bè quốcc tế. Ông là một trong số ít trong số các nhân vật trở thành huyền thoại ngay khi còn tại thế. “Một thống soái quân sự cỡ lớn”. Đó là đánh giá của Đại tướng Mỹ Oétsmolen, “đối thủ hôm qua” của Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Oétsmolen còn thừa nhận: “Ông Giáp có tất cả những đức tính của một thống soái quân sự lớn, đó là sự quả đoán, tính kiên quyết, sức mạnh tinh thần, khả năng tập trung suy nghĩ và hành động, trí thông minh” Với nhiều cách diễn đạt khác nhau, các tướng lĩnh và sử gia phương Tây đều có những nhận xét tương tự.
Tên tuổi của Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp được ghi đậm nét trong rất nhiều tác phẩm, trong các từ điển bách khoa của hai nước từng đem quân sang xâm lược Việt Nam, với những lời đánh giá không thiên vị. Đại bách khoa toàn thư Pháp (xuất bản năm 1987) đã viết: Là người tổ chức Quân đội nhân dân Việt Nam, ông Võ Nguyên Giáp đã thực hiện thành công một sự tổng hợp độc đáo các học thuyết quân sự mácxít, kết hợp nhuần nhuyễn với truyền thống chống ngoại xâm của dân tộc, và vận dụng khôn khéo vào những điều kiện của một quốc gia tương đối hẹp. Trong con người ông Giáp, nhà chính trị đi trước nhà quân sự. Tư tưởng và hành động của ông không chỉ thu hẹp trong phạm vi nguyên tắc thuần tuý quân sự, mà dựa vững chắc vào tiền đề chính trị là sự tham gia đông đảo của quần chúng nhân dân vào nỗ lực kháng chiến, một điều không thể thiếu của chiến tranh du kích. Võ Nguyên Giáp luôn là một ví dụ về cách sử dụng tư tưởng quân sự để đạt mục đích chính trị, chứ không đơn thuần là một vị tướng chỉ có vai trò quan trọng trong chiến đấu trong một thời kỳ ngắn trong lịch sử. Ông Giáp đã minh chứng một cách rõ ràng tính thực tế và những phương thức cụ thể để cho những phong trào kháng chiến trông bề ngoài có vẻ là yếu kém mà vẫn có thể thắng các “đại cường quốc” có sức mạnh áp đảo.
Bác Hồ và Đại tướng Võ Nguyên Giáp bàn phương án tác chiến cho Chiến dịch Biên giới 1950. Ảnh: TTXVN
Cuốn Bách khoa toàn thư quân sự - quốc phòng Mỹ (1993), khẳng định: Tài thao lược của Đại tướng, Tổng tư lệnh, Võ Nguyên Giáp về chiến lược, chiến thuật và hậu cần được kết hợp nhuần nhuyễn và uyển chuyển với chính trị và ngoại giao…đã giúp cho những người dân châu Á (Việt Nam- Đông Dương) đánh bại các tướng lĩnh phương Tây, cùng các học thuyết của họ và trở thành người chiến thắng trong cuộc chiến tranh Đông Dương lần thứ hai… Quyết tâm chiến đấu và sự sẵn sàng hy sinh trong quân sĩ của Tướng Giáp đã tạo điều kiện cho lực lượng xã hội chủ nghĩa của thế giới thứ ba đánh bại ý chí của các cường quốc phương Tây, và đồng minh của họ… Sức mạnh hơn hẳn về kinh tế, tính ưu việt về công nghệ cùng với sức mạnh áp đảo về quân sự và hoả lực khổng lồ của các quốc gia phương Tây, cũng đã chịu khuất phục tài thao lược của một vị tướng đã một thời làm thầy giáo dạy sử…Một số nhà bình luận tìm cách làm lu mờ tài thao lược và những ý tưởng về “chiến tranh nhân dân” của ông bằng cách nêu bật những tổn thất to lớn mà dân tộc ông đã phải chịu đựng. Song những thành tựu về quân sự và chính trị của Tướng Giáp gắn chặt với những thành tựu mà dân tộc ông đã giành được, đang và sẽ mãi mãi vô cùng vĩ đại.
Nhà sử học quân đội Mỹ Cecil Curay, trong tác phẩm ‘Chiến thắng bằng mọi giá- Đại tướng Võ Nguyên Giáp thiên tài của Việt Nam”, sau khi kiểm điểm quá trình chỉ huy quân đội của vị Tổng tư lệnh, đã nhận xét: “Trong thời gian đó, ông không chỉ trở thành một huyền thoại mà có lẽ còn trở thành một thiên tài quân sự lớn nhất của thế kỷ XX, và là một trong những thiên tài quân sự lớn nhất của tất cả các thời đại… Ông Giáp là vị tướng duy nhất trong lịch sử hiện đại tiến hành chiến đấu chống kẻ thù từ thế vô cùng yếu, thiếu trang bị, thiếu nguồn tài chính, dù mới bắt đầu trong tay chưa có quân, vậy mà vẫn liên tiếp đánh bại tàn quân của đế chế Nhật Bản, quân đội Pháp (một đế chế thực dân số 2) và quân đội Mỹ (một trong hai siêu cường thế giới)… Ông Giáp là chuyên gia hiện hữu vĩ đại nhất về chiến tranh nhân dân, là một vị tướng hậu cần vĩ đại của mọi thời đại”.
Đại tướng Anh P.M.Đônan thì coi Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp là “một trong những thống soái lớn nhất của tất cả các thời đại …Với 30 năm làm Tổng tư lệnh và gần 50 năm tham gia chính sự ở cấp cao nhất, ông đã tỏ ra là người có phẩm chất phi thường. Trong mọi lĩnh vực chiến tranh, khó có một tướng soái nào có thể so sánh với ông trong việc kết hợp giữa chiến tranh du kích và chiến tranh chính quy ở một trình độ cao. Sự kết hợp này xưa nay chưa từng có. Về chiến lược, ông có nhãn quan sâu rộng và biết nắm những vấn đề mấu chốt. Về chiến thuật, ông là bậc thày của chiến tranh du kích. Trong lĩnh vực chiến tranh chính quy, hơn ai hết, ông biết làm cho bộ đội hiểu được những nguyên tắc của việc nắm thời cơ, hiệu quả của yếu tố bất ngờ, nguỵ trang và nghi binh lừa địch. Về lĩnh vực hậu cần, ông tỏ ra rất xuất sắc trong suốt cuộc chiến tranh Đông Dương, từ tiếp tế Điện Biên Phủ đến đường mòn Hồ Chí Minh”.
Tướng M.Bigia, vốn là một sĩ quan chỉ huy trên chiến trường Điện Biên Phủ năm xưa, sau này là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Pháp, đã nói một câu ngắn gọn khi kết thúc cuộc phỏng vấn của hãng thông tấn quốc tế Pháp RFI nhân kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ: “Tôi xin ngả mũ chào bái phục Tướng Giáp”. Một sử gia phương Tây rất quen biết Việt Nam là Bécna Phôn khẳng định trong cuốn Võ Nguyên Giáp – con người và huyền thoại rằng: “Trong một tương lai có thể thấy trước, phương Tây chưa thể đào tạo được một vị tướng nào có thể so sánh kịp với Tướng Giáp”. Ducan Townson, tác giả cuốn Những vị Tướng lừng danh (Famougeneals - xuất bản ở Luân Đôn nhân dịp giải phóng miền Nam) thì coi Võ Nguyên Giáp là một trong 21 vị danh tướng trong vòng 20 thế kỷ qua, từ thời xa xưa với Alexandre Đại đế đến Hannibal rồi đến thời cận hiện đại, với Kutudốp, Giucốp…Theo Ducan, mỗi vị danh tướng đó đều lập những chiến công “tạo nên bước ngoặt của nghệ thuật chiến tranh”.
Mỗi người thường biểu lộ tình cảm và sự mến phục Đại tướng Võ Nguyên Giáp bằng cách nhìn, cách nhận xét và biểu lộ tình cảm kính yêu, mến phục từ nhiều góc độ khác nhau. Có nhiều người chỉ muốn gọi Võ Nguyên Giáp bằng cái tên gần gũi sao cho thể hiện tình cảm yêu mến của mình. Có người nước ngoài thể hiện sự ngưỡng mộ kính phục ngay từ lần gặp đầu tiên, chỉ bằng quan sát khuôn mặt của ông, như sử gia Pháp J. Lacutuya. Khi còn là nhà báo trẻ, lần đầu sang Đông dương và gặp vị Bộ trưởng (lúc đó Võ Nguyên Giáp đang đảm nhiệm) Bộ Nội vụ (mà ông ta gọi là Bộ An ninh công cộng- Sécurité publique), nét mặt, ánh mắt của vị Bộ trưởng đã gây ấn tượng mạnh. Trong cuốn Võ Nguyên Giáp- Một chân dung, J. Lacutuyra viết: “Đặc biệt là sự sống động và sức hút của đôi mắt. Khuôn mặt khiến người mà nó chinh phục thêm bối rối: Đây đâu phải con người dễ bề chịu lấn lướt hoặc là kẻ có thể bị thuyết phục từ bỏ các mục tiêu của mình. Ông Giáp quả là một trong những hiện thân của cách mạng - vừa theo chủ nghĩa xã hội , vừa yêu nước, vừa lãng mạn, vừa khoa học. Cặp mắt sáng rực và cử chỉ sôi nổi, giọng nói lúc đầy xúc động, lúc hài hước. Không một người Việt Nam nào để lại một ấn tượng mạnh như thế đối với tôi”.
Thống chế Mehra, Tư lệnh các lực lượng phòng không - không quân Ấn Độ dẫn đầu đoàn cán bộ quân sự cấp cao sang thăm Việt Nam tháng 2 năm 1989. Ông không giấu giếm nói rằng trong chuyến đi này ông chỉ mong gặp Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Các phóng viên tường thuật rằng, tại Nhà khách Chính phủ, ngay sau khi ra tận xe đón chào và ôm hôn vị đại diện Chính phủ (Đại tướng Võ Nguyên Giáp) đến tiếp đoàn, câu nói đầu tiên của Thống chế Mehra đã phản ánh điều mong ước đó: “Thưa ngài Tổng Tư lệnh kính mến! Mấy hôm nay tôi có linh tính là được gặp ngài. Và giờ đây được gặp Ngài là một vinh dự lớn cho đoàn và cho riêng vợ chồng tôi. Không có gì phải giấu giếm và rất chân thật nói với Ngài rằng, lòng mong muốn được gặp Ngài là nguyện vọng chính của tôi trong chuyến đi này”.
Sau khi nói rằng cuốn Điện Biên Phủ đã trở thành cuốn sách gối đầu giường của nhiều tướng lĩnh Ấn Độ, rằng trong dư luận rộng lớn ở Ấn Độ nhất là trong quân đội, ở đâu cũng nhắc đến Việt Nam - Hồ Chí Minh - Điện Biên - Võ Nguyên Giáp, Thống chế Mehra nói: Sau khi Việt Nam đập tan cuộc tập kích chiến lược bằng không quân, bắn rơi nhiều chục pháo đài bay B.52, bắt sống nhiều phi công của đối phương, làm nên một “ Điện Biên Phủ trên không” trên bầu trời thủ đô của Ngài, tôi thực sự kinh ngạc và vô cùng khâm phục. Tôi cho rằng đây là một kỳ tích có một không hai của những cuộc chiến tranh trên không trong thế kỷ XX.
Thống chế khẳng định thắng lợi của cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam chắc chắn sẽ được nhân dân thế giới ca ngợi như một cuộc chiến đấu giành độc lập tự do vĩ đại nhất của nhân loại. “Vì vậy, tôi nghĩ rằng ở châu Á chúng ta, Ngài không chỉ là nhà chỉ huy chiến thuật xuất sắc nhất, mà còn là nhà chỉ huy chiến lược tài ba lỗi lạc nhất. Ngài là một vị tướng của huyền thoại”. Buổi tiếp khách dài hơn thời gian dự kiến. Trong giây phút chia tay tràn đầy lưu luyến, Thống chế Mehra nắm chặt hai tay đại tướng Võ Nguyên Giáp hồi lâu rất chân tình nhắc lại lời nói từ đáy lòng: Gìờ đây đã được gặp ngài rồi, tôi vẫn giữ nguyên trong ý niệm của mình rằng Ngài mãi mãi là một vị tướng của huyền thoại./.
